Najveći hram na svetu, staroegipatski Karnak, i nakon tri milenijuma postojanja prepun je iznenađenja i zagonetki koje arheolozi upornim i dugotrajnim radom pokušavaju da dešifruju.
Hram u Karnaku, nadomak stare egipatske prestonice Tebe, imao je čudnovatu istoriju. Dograđivan je i rušen tokom 33 generacije kraljeva; svaki vladar nekada najmoćnijeg carstva smatrao je svojom dužnošću, obavezom ali i najrečitijom manifestacijom sopstvene moći da podigne u okviru ove ogromne zadužbine bar jedan deo, u slavu najvišeg od svih bogova – Amona Ra. Što je faraon bio moćniji, to je i zadužbina bila veća, a faraonova statua na ulazu u hram viša. Često su faraoni, zbog uštede vremena, radne snage i materijala, ali i zbog preteranih ambicija, menjali faraonski znak – kartuš – stavljajući svoj amblem. Ali, ove promene ponekad su imale i mnogo dramatičniji i više politički obojen tok. To se posebno odnosi na onaj deo hrama koji je podigao prvi „jeretički“ faraon u istoriji Egipta, inače uvek vernog bogu Amonu. Bio je to Ehnaton, koji je ukinuo dotad neprikosnoveno vrhovno božansto Amona Ra i umesto njega uveo religiju boga Sunca, Atona. Ehnaton je izvršio korenitu revoluciju verovanja, uprave i politike drevnog Egipta. Prestonicu je premestio iz Tebe u Tel el Amarnu, ali Karnak je i dalje ostao vrhovno svetilište zemlje.
Ehnaton je u okviru hrama podigao zadužbinu – hram u slavu „svog“ vrhovnog i jedinog božanstva Atona. Ali, nakon njegove smrti, hram je doživeo istu sudbinu kao i ostale građevine podignute u Ehnatovo vreme. Bio je porušen a njegovi kameni blokovi, često ukrašavani reljefima, iskorišćeni su za popunjavanje jednog od pilona (monumentalnih građevina na ulazu u svetilište.) Nedavno je jedna francusko-egipatska ekipa, rekonstruišući pilon naišla na nekoliko hiljada komada uništenih reljefa sa srušenog Ehnatovog hrama. Arheolozi su se našli pred izmešanim kockama mozaika. Naime, trebalo je rekonstruisati delove nekadašnjeg hrama i njegove ukrašene zidove. Jedan od ovih rekonstruisanih zidova već se nalazi u muzeju u Luksoru – i obiluje podacima o tadašnjim arhitektonskim i urbanističkim rešenjima u delu Karnaka iz Ehnatovog vremena, nastalom oko 1370. godine pre naše ere. Nisu ostaci Ehnatovog hrama jedini iskorišćeni u izgradnji kasnijih delova hrama – čitav Karnak obiluje materijalima skinutim sa starijih građevina koje su kasnije uziđivane u druge zadužbine.
Ova neobična osobina Karnaka, stalno rušenog i ponovo obnavljanog delimično od starijih delova građevine, pruža ovom najvećem hramu na svetu još jednu dimenziju – on postaje dvostruka memorija, rudnik informacija o uništenim spomenicima, dva puta zanimljiviji i za arheologe koju rekonstruišu njegovu prošlost nepresušan izvor podataka.
**** Nastaviće se
