Zahvaljujući Rektoru Novosadskog Univerziteta prof. dr Dušanu Nikoliću, kao i asistentu Slobodi Midorović sa Pravnog fakulteta Novi Sad, u operativnom smislu, u prilici sam da upoznam širu čitalačku javnost kako je nastao srpski novac kroz vekove.
Pitanje kovanja novca u srednjovekovnoj sprskoj državi bilo je od velikog značaja. Vladari su se trudili da se ono odvija po strogim pravilima. Na osnovu novca saznajemo o tadašnjim prilikama, spoljnim uticajima i moći samih vladara. Do metala potrebnog za kovanje vladari su dolazili eksploatacijom rude, uvozom ili pretapanjem stranog novca prikupljenog u pograničnim oblastima.
Srpski kralj Stefan Radoslav započinje kovanje novca od srebra i bakra. To je bio početak bogate istorije kovanja novca u srednjovekovnoj Srbiji. Novac ovoga vladara, sačuvan u malom broju primeraka, potvrđuje da je reč o kovanicama čankastog oblika, s natpisom na grčkom jeziku.
Kovanje novca je nakon izvesnog zastoja obnovljeno 1276. godine, za vreme vladavine kralja Dragutina. Kralj Stefan Dragutin je pri podeli vlasti dobio na upravu i teritoriju kojoj je pripadao važan rudarski centar Rudnik, bogat srebrom, olovom i bakrom, koji su krajem XIII veka osnovali doseljeni Sasi. Na rudničkim dinarima kralja Dragutina, koji prvi put imaju natpis ispisan ćirilicom, javlja se predstava vladara koji stoji držeći skiptar s krstom u ruci. Kao i „dinari sa zastavom“, „krstasti dinari“, sa predstavom vladara koji prima krst od Svetog Stefana, čine obimnu emisiju novca u periodu vladavine kralja Milutina. Dovodeći Srbiju u položaj najmoćnije države na Balkanu, ovaj vladar je uspeo da doprinese širokoj upotrebi novca.
Kralj Stefan Dečanski, nastavivši tradiciju kovanja dinara s dvostrukim krstom, uvodi u opticaj novu vrstu srebrnog novca, na kojem je kralj predstavljen kako sedi na prestolu držeći u levoj ruci mač položen preko krila.
Za vreme Cara Dušana novac se kovao u nekoliko gradova, a zbog nepostojanja carske kovnice izrada novca poveravana je zlatarima. Među najlepše Dušanove dinare spada onaj koji nastaje u slavu njegovog krunisanja za cara 1346. godine. Predstave anđela koji ga krunišu ističu božansko poreklo carske vlasti. Kruna koju prima ukrašena je biserima i orfanosom na vrhu i nalik je na one vizantijskih careva.
Za vreme vladavine cara Uroša srpsko carstvo je izgubilo značajan deo teritorije. Centralna vlast je počela da slabi. Uprkos tome, car je kovao različite vrste novca, koji je uglavnom nastajao po uzoru na novac njegovog oca, cara Dušana. Prepoznatljive su predstave cara koji jaše na konju, ili figure cara i carice. Ono što novac cara Stefana Uroša čini prepoznatljivim jeste često odstupanje od pravila da jedna strana novca nosi predstavu Hrista. Posle Maričke bitke i smrti cara Uroša pravo kovanja preuzimaju vlastelini, crkveni velikodostojnici i gradske opštine.
Vrsta novca koju je kovao Vuk Branković, vladajući u oblastima oko Prištine i Skoplja, privlači pažnju svojim natpisom, jer je prvi put u istoriji kovanja naziv „dinar“ ispisan na novcu jednog srednjovekovnog vladara.
Knez Lazar je vladao oblašću kojoj je pripadalo Novo Brdo, najveći rudnik srebra na prostoru centralnog Balkana u srednjem veku. Jedna vrsta novca kneza Lazara nastala u ovoj kovnici prepoznatljiva je po predstavi Hrista na prestolu i vladara koji stoji držeći skriptar.
Stefan Lazarević je sproveo monetarnu reformu tako što je kovanjem novca veće težine podigao vrednost kovanica. Mnogobrojne vrste dinara nastale za vreme njegove vladavine nose različite predstave despota koji stoji ili sedi držeći u ruci neki od simbola vlasti, šlemove sa ovnujskim rogovima ili višeredne natpise na novcu.
Despot Đurađ Branković kovao je novac manjeg prečnika, često ispisan višerednim natpisom. Na nekim primercima se umesto toga javlja monogram ili predstava lava, a navodi se i Smederevo, koje je podignuto za vreme njegove vladavine.
***** Dolaskom Turaka u srpske zemlje prekinuta je duga tradicija kovanja novca, koja će biti obnovljena tek u XIX veku.
