Studije književnosti završio je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 1987. godine, a postdiplomske na Filološkom fakultetu u Beogradu 1993. godine, gde je magistrirao sa temom Branislav Nušić kao pripovjedač, kod prof. dr Jovana Deretića. Pod mentorstvom istog profesora doktorirao je 11. jula 1997. godine na temi Tipovi smijeha u srpskoj umjetničkoj prozi 19. vijeka na Filološkom fakultetu u Beogradu.
Na Filozofskom fakultetu u Nišu 1989. godine počeo je da radi kao asistent-pripravnik za Srpsku književnost 18. i 19. veka. U vremenu od februara 1991. godine do aprila 1992, tj. do početka građanskog rata u Bosni i Hercegovini, radio je kao asistent na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. U proleće 1994. biran je u zvanje asistenta na Filozofskom fakultetu u Nišu, potom za docenta (1998) i vanrednog profesora (2003). U zvanje redovnog profesora univerziteta za naučnu oblast Srpska književnost (Srpska književnost 18. i 19. veka) izabran je na Filozofskom fakultetu u Nišu 20. maja 2008. godine.
Bio je šef Katedre za srpsku književnost (2000—2002), prodekan i glavni i odgovorni urednik izdavačke delatnosti na Filozofskom fakultetu u Nišu (2002—2004), član Saveta Univerziteta u Nišu (2002—2006), kao i Senata Univerziteta u Nišu (2010—2016). Funkciju dekana Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu obavljao je u dva izborna mandata, od 1. oktobra 2010. do 30. septembra 2016. godine.
Kao dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu u okviru projekata međunarodne saradnje boravio je na univerzitetima u Arasu i Poatjeu (Francuska), Mariboru (Slovenija), Velikom Trnovu i Sofiji (Bugarska), Belgorodu, Moskvi, Petrogradu (Sankt Petersburgu) i Kemerovu (Rusija), Bukureštu i Temišvaru (Rumunija).
Nagrade:
•Brankova nagrada Matice srpske za studentski diplomski rad, 1987,
•Zlatna značka Kulturno-prosvetne zajednice Srbije, 2002.
•Nagrada Zlatna srpska književnost iz Fonda Aleksandra Arnautovića, za izuzetan doprinos proučavanju srpske književnosti (Katedra za srpsku sa južnoslovenskim književnostima Filološkog fakulteta u Beogradu), 2005.
•Odlikovanje Vitez akademske palme, kojim ga je imenovao prvi ministar Republike Francuske, dekretom od 8. januara 2014. godine, u znak priznanja za jačanje univerzitetske saradnje između Francuske i Srbije.
Priredio više od četrdeset knjiga, tri antologije i šesnaest studija.
Autor intervjua: Valentina Novković
V.N: Kulturna baština podrazumeva dobra koja su nasleđena od prethodnih generacija, a imaju specifičnu vrednost za ljude i treba da budu sačuvana za buduće generacije. Vi se više od tri decenije bavite proučavanjem života stvaralaca koji su nas zadužili i time utičete na afirmaciju kulture pamćenja. U knjizi „Zaboravljeni književnici“ (književnoistorijski ogledi o skrajnutim piscima srpskog 19. veka) nalazi se pedeset književnih portreta pisaca koji su dominantno stvarali od kraja 18. tokom 19. i u početnim decenijama 20. Koliko dugo je nastajalo ovo kapitalno delo srpske književnosti, možete li pomenuti neke od zastupljenih pisaca?
G.M: Cjelokupan moj istraživački rad u nauci o književnosti obuhvatio je nekoliko oblasti. Najvećim dijelom radi se o književnoistorijskim istraživanjima srpske književnosti 18. i 19. vijeka (poetike, periodizacije, žanrovi, pisci i djela), koja su komplementarna sa mojim predavačkim radom na Odseku za srbistiku Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu u trajanju dužem od tri decenije. Izdvajam monografije: Umjetnost pripovijedanja Branislava Nušića (1995), Svijet i priča Petra Kočića (2005), Simo Matavulj i Boka Kotorska (2018), kao i knjige ogleda i rasprava: Srpske književne teme (2000), Iskustvo i doživljaj (2007). Posebnu pažnju usmjerio sam na istraživanje komedije i komičnog u novoj srpskoj književnosti (18. i 19. vijek, početak 20. vijeka). Izdvajam rasprave o Jovanu Steriji Popoviću, Jakovu Ignjatoviću, Kosti Trifkoviću, Milovanu Đ. Glišiću, Miti Kaliću, Branislavu Nušiću, Stevanu Sremcu, Simu Matavulju, Radoju Domanoviću, Svetozaru Ćoroviću, Petru Kočiću i dr. Najpotpunije je to iskazano u monografijama i knjigama naučnih ogleda i rasprava: Magija Sremčevoh smijeha (1998), Domanovićev smijeh (2000), Trijumf smijeha – Komično u srpskoj umjetničkoj prozi od Dositeja Obradovića do Petra Kočića (2003), Komediografski Orfej i drugi ogledi (2010). Važno je ukazati i na istraživanje fenomena umjetničke slike grada u književnosti srpskog realizma (Jakov Ignjatović, Milovan Đ. Glišić, Simo Matavulj, Stevan Sremac, Milutin Uskoković, Svetozar Ćorović), kao i fenomena odnosa sela i grada u srpskoj prozi epohe realizma (Milovan Đ. Glišić, Janko Veselinović, Ivo Ćipiko, Petar Kočić). Najpotpunije je to iskazano u knjizi Kazivanje grada i drugi ogledi (2014), kao i u već pripremljenom rukopisu monografije Gradovi srpskog realizma, koji će biti objavljen početkom 2023. godine. Pominjem i moja istraživanja fenomena erotskog u srpskoj književnosti realizma i moderne (Bora Stanković, Ivo Ćipiko) i sl. Određeni doprinos postigao sam u književnokritičkim studijama posvećenim savremenim knjigama, piscima i pojavama u srpskoj književnosti. Najpotpunije je ovaj aspekt rada došao do izražaja u knjigama Kritičko načelo (2005), Kritička gozba (2012), Kritička perspektiva (2021). Ostvario sam određene rezultate i u priređivačko-kritičkom, antologičarskom i tekstološkom radu. Sastavio sam tri antologije, među kojima izdvajam antologiju ljubavne lirike srpskog romantizma Nikad nije vito tvoje telo (2005). Izdvajam i izabrana djela petorice pisaca (Milovan Đ. Glišić, Stevan Sremac, Radoje Domanović, Milutin Uskoković, Ivo Ćipiko), koja sam priredio za Antologijsku ediciju „Deset vekova srpske književnosti“ Izdavačkog centra Matice srpske. Tu su i knjige izabranih djela Nićifora Dučića i Svetozara Ćorovića objavljene u edici Srpski pisci u Bosni i Hercegovini, u izdanju Matice srpske – Društvo članova u Republici Srpskoj i sl. Tekstološki je važno i pet po prvi put priređenih rukopisa pronađenih u arhivskim fondovima: Milutin Ilić, Dva veselja (2003), Mita Kalić, U rezervi (2009), Mita Kalić, Gusle i Vila (2010), Mita Kalić, Obmana (2011), Svetozar Ćorović, Gazda Jakov (2020).
Sad dolazimo i do neposrednog odgovora na Vaše postavljeno pitanje. Moj rad u oblasti istraživanja ”studija sećanja” i zaboravljenih pisaca i djela srpske književnosti 18. i 19. i početka 20. vijeka traje praktičko tridesetak godina, a sasvim intenzivno u posljednjih petnaestak godina. Za to vrijeme opisao sam više od 70 zaboravljenih i skrajnutih pisaca: od Spiridona Aleksijevića i Kirila Cvjetkovića, preko Damjana Pavlovića, Vladimira Vasića, Mite Kalića, Mite Dimitrijevića, pa sve do Save Bjelanovića, Nićifora Dučića, Sime Žikića, Ljubomira Simića, Svetislava Nikolića Tise i dr. Najveći broj tih studija objavljen je u knjigama Identitet i pamćenje (2011) i Zaboravljeni književnici (2013), a sve ono što je napisano poslije 2013. godine ili je objavljeno u okviru priređenih izdanja zaboravljenih pisaca ili će tek biće uvršteno u predstojeće nove knjige.
V.N: Narod koji zaboravlja prošlost neće imati ni budućnost. Da li smo skloni zaboravljanju? Zbog čega je važno da budemo dobri potomci, šta time poručujemo našoj deci?
G.M: Na osnovu svih navedenih istraživanja, moglo bi se zaključiti da smo kao narod skloni zaboravljanju ili možda je bolje kazati da nam se prečesto dešava da se na krajnje nemaran i površan način odnosimo prema našoj prošlosti u cijelosti, a onda i prema kulturnoj i književnoj baštini. Međutim, iza toga se ipak skrivaju i brojni veoma kompleksni razlozi, od onih umjetničkih jer pojedina djela i pisci nisu izdržali čitalački ukus novih generacija, ali veliku ulogu u svemu tome ima i ideološki motivisano namjerno zaboravljanje i potiskivanje onih autora koji su u komunističkom razdoblju bili obilježeni kao „nacionalisti“, „desničari“, „izdajnici“ i sl. Marginalizacija jednog djela na osnovu estetskih kriterijuma može da bude razumljiva kada je riječ o prosječnoj čitalačkoj publici ili o nezainteresovanosti ili neinformisanosti izdavača, ali nema opravdanja što su ti autori izostavljeni iz istorija i pregleda književnosti i kulture, što ih nema u nacionalnim enciklopedijama i leksikonima. Uglavnom su razlozi za tu vrstu izostavljanja i marginalizovanja pisaca i njihovih djela neznanje i istraživačka površnost. Kada je riječ o ideološkim razlozima za zaboravljanje i marginalizovanje pisaca i njihovih djela, onda je to svjesno oblikovan čin i pokušaj “ubistva sa predumišljajem“ jedne kulture i identiteta jednog naroda. Ako prošlost jednog naroda slikovito posmatramo kao veliki mozaik, onda svaki izostavljeni, makar bio i najmanji, kamenčić u tom mozaiku predstavlja ogromnu štetu i smeta nam da izgradimo potpunu identitetsku sliku.
V.N: Dr Boris Bulatović u knjizi „Oklevetana književnost“ piše da određeni broj inostranih kritičara pripisuje odgovornost za ratna zbivanja delima Njegoša, Andrića, Pavića, Vaska Pope, Dobrice Ćosića i drugih. Reklo bi se da su predmet kleveta upravo oni pisci koju afirmišu nacionalni identitet. Da li su razlozi političke prirode?
G.M: Razlozi su isključivo političke prirode. U pomenutom odličnom istraživanju Borisa Bulatovića, ali i brojnih drugih temeljnih istraživača srpske književnosti, u posljednje dvije ili tri decenije, jasno je pokazano da su takve besramne studije pisali (ili potpisivali) uglavnom marginalni istraživači po zadatku različitih „službi“, „fondova“ i „agencija“. Najčešće su to stranci, još češće dolaze iz redova novokomponovanih kominternovskih i postjugoslovenskih naroda, koji svoj nepostojeći identitet pokušavaju da grade na ekstremnoj srbofobiji, a pojavi se povremeno i poneko slabašno intelektualno biće iz redova srpskih autošovinista, tobožnjih „jugonostalgičara“ i „zaštitnika ljudskih prava“, a zapravo plaćenika najniže vrste koji imaju problema sa identitetom i pogotovo sa elementarnim moralom i naučnim principima. Cilj tog „klevetanja“ srpske književnosti je bio providan i odnosio se na klevetanje cjelokupnog identiteta srpskog naroda da bi se iz toga stvorilo pokriće za neke brutalne evrounijatske i natoističke geopolitičke i ratne ciljeve u ovome dijelu Evrope.
V.N: Predajete srpsku književnost XVIII i XIX veka, ali ste napisali više od sto pedeset kritika savremenih knjiga, kako biste okarakterisali savremenu srpsku književnost, koje teme preovlađuju, kakvom izrazu stvaraoci inkliniraju?
G.M: Napomenuo sam u odgovoru na uvodno pitanje da sam objavio tri knjige književnokritičkih ogleda i rasprava, u kojima sam pokazivao ravnopravna interesovanja za opis i ocjenu knjiga savremene poezije, proze, kritičkih rasprava i sl. Pošto sam prevashodno istoričar književnosti, usmjeren na oblast 18. i 19. vijeka u srpskoj književnosti, mogao bih kazati da je moja književnokritička pozicija specifična zbog selektivnog i neobavezujućeg pristupa. Više je okrenuta ukrštanju tekstualnog i kontekstualnog čitanja, uspostavljanju analogija između djela iz prošlosti i savremenih djela, a samim tim možda nisam ni sasvim kompetentan da preciznije odgovorim na ovo pitanje. O tome svakako najpotpunije mogu da govore kolege koje se isključivo bave savremenom književnošću. Nezavisno od toga, mogu istaći da je na raznolikoj savremenoj srpskoj književnoj sceni, prisutno dosta dobrih pisaca, podjednako u lirici, proznim žanrovima, u dramskoj formi, tako da možemo biti uglavnom zadovoljni. Iskazujem veliko poštovanje prema djelu pisaca starijih generacija koji su još uvijek stvaralački aktivni (Dragoslav Mihailović, Milovan Danojlić, Dušan Kovačević i sl.). Činjenica je da trenutno među mlađim generacijama stvaralaca nemamo savremene pisce onoga formata kakvi su bili Andrić ili Crnjanski, Pekić ili Kiš, ali u poređenju sa nekim drugim književnostima, ne samo iz našeg susjedstva, nego i sa šire evropske i svjetske scene, nismo ni u čemu u zaostatku.
V.N: Da li književnost ima posredan ili neposredan uticaj na pojedinca odnosno epohu, kakva je njena misija? Može li da bude niša u kojoj ćemo pronaći mir od svih nedaća dehumanizovanog vremena u kom živimo?
G.M:Sigurno je da književnost ima veliku individualnu i kolektivnu identitetsku ulogu. Uglavnom je njena uloga posredna, ali i nezamjenjiva u oblikovanju identiteta i njegovom spontanom prenošenju sa jedne na drugu generaciju, kao i na trajanju tog identiteta kroz vijekove. Što je književnost umjetnički vrednija to je i njena uloga dominantnija. U svemu tome ogromnu ulogu imaju „kanonska djela“ jedne književnosti i umjetnosti u cijelosti. Na primjer, sve dok postoji Njegoševo djelo neće biti ugašen srpski identitet Crne Gore, uprkos različitim falsifikatima i agresivnim evrounijatskim i autošovinističkim strategijama tamošnjih kriminalizovanih političkih grupacija. Sve dok bude postojalo Matavuljevo djelo, Primorje i Dalmacija biće dio srpskog nasljeđa, nezavisno od toga kome trenutnom državnom konstruktu pripadaju. Sve dok postoji epska poezija i kosovski mit, prostor Stare Srbije će trajno biti dio srpskog svijeta, nezavisno od trenutnih geopolitičkih granica i sila koje ih crtaju i sl. Zato je toliko važno čuvati kulturu čitanja i kulturu sjećanja. U vremenima „velikog zla“, kada se povampire najbestijalnije zločinačke strasti, ne postoji ništa što može da zaštiti običnog čovjeka koji vjeruje u humanističe ideale života i svijeta. Ne može to samim tim biti ni književnost i umjetnost. Zato u takvim vremenima najviše i stradaju oni koji su najnedužniji, oni koji vjeruju da nisu nikome ništa skrivili i da ne zaslužuju nikakvu kaznu zbog toga što pripadaju jednom ili drugom narodu, jednoj ili drugoj konfesiji. Dovoljno je imati na umu koliko je nedužnih ljudi stradalo u konclogorima na prostoru fašističke NDH, a koliko u okupacionim zonama u dva svjetska rata, mislim prije svega na ustaške i bugarske zločince, koliko je ubijenih u komunističkim čistkama nakon njihovog dolaska na vlast krajem Drugog svjetskog rata. Pomislite samo koliko je hiljada potpuno nevinih stradalo samo zato što su ostali da mirno žive u svojim kućama i stanovima u građanskim ratovima 90-tih godina, pod optužbama da su špijuni i da tobože signaliziraju „srbočetničkoj“ artiljeriji na brdima i sl. Književnost može da bude utjeha i da pruži mrvice nade, ali u tim bestijalnim vremenima ideologijom zla se rukovode oni koji malo ili nimalo čitaju, a knjige vide kao veliku opasnost. Dovoljno je imati na umu koliko je javnih biblioteka uništeno u dva svjetska rata ili koliko je javnih i privatnih biblioteka u građanskom ratu 90-tih godina završilo u sarajevskim kontejnerima i na deponijama smeća, pa da nam svima postane jasno koliko je književnost prokažena i koliko je obilježena kao „sumnjivo lice“.
V.M: Doktorirali ste na temi „Tipovi smijeha u srpskoj umjetničkoj prozi XIX veka“, Vaš mentor, profesor Deretić Vas je podržao da istražujete fenomen komičnog. Da li je sklonost ka humoru, satiri i parodiji odlika napaćenih naroda koji se, ni po koju cenu, ne odriču slobode ili borbe za nju? Naziru li se među savremenim piscima naslednici Domanovića, Sterije Popovića, Sremca?
G.M: Ne samo što sam doktorirao na navedenoj temi 1997. godine, nego sam praktično čitavih trideset godina posvećen istraživanju komičnog i smijeha u srpskoj književnosti. Mentorski podsticaji profesora Jovana Deretića bili su dragocjeni, jer se radilo o izuzetnom čovjeku i velikom naučniku koji je ostavio nemjerljivi trag u izučavanju srpske književnosti. Posmatram komično prije svega kao estetski fenomen, a smijeh kao njegov individualni psihološki doživljaj koji se dominantno manifestuje kroz humor, satiru i parodiju. U tom rasponu od vedrog humorističkog smijeha do zajedljivog satiričnog i parodičnog podsmijeha, razobličeni su mnogi negativni aspekti našeg društvenog i političkog života, kao i kolektivnog mentaliteta, ali i individualnih strasti i sebičnosti. Prije bih kazao da je izvorno smijeh izraz slobodarske svijesti jednog naroda, a tek zatim da je mogao biti motivisan i različitim oblicima patnje i stradanja. Postoje brojni narodi koji su patili kroz istoriju, ali njihova književnost ne poznaje komično i nema velika književna djela i autore u tim žanrovima, upravo zbog toga što nisu imali u svojoj duhovnosti izraženu slobodarsku svijest. Nema komičnog i smijeha tamo gdje dominira podanički „konjušarski mentalitet“ i „rajinska svijest“. Samo duhovno slobodan čovjek, oslobođen od predrasuda i strasti, može da se nesputano smije, podjednako i sebi i drugima. Slobodarska svijet srpskog naroda, podjednako na kolektivnom i individualnom planu, podarila je bogatu smjehotvornu literaturu. Pomenuću samo neka imena: Sterija, Trifković, Nušić, Dušan Kovačević, iskazivali su to kroz komediografske tekstove, a Domanović, Sremac, Nušić, Matavulj, Kočić, Ćopić, kroz raznolike prozne forme. Sterijine „pokondirene tikve“, Trifkovićeve „izbiračice“, Nušićeve „gospođe ministarke“, Kovačevićevi „profesionalci“, a povrh svega pomenutog i Sremčevi „palančani“, „ogovaračice“, Domanovićeve „vođe“ i sva naša „mrtva mora“, Kočićevi „jazavci“ i Ćopićeve „delije“, pomogli su nam da kroz umjetnički izrazito uspješna ostvarenja i fenomen komičnog „prepoznavanja“ duboko proniknemo u svijet u nama i svijet oko nas i da se narugamo i drugima i sebi. To najbolje govori o snazi identiteta i uprkos brojnim teškim istorijskim i negativnim političkim iskušenjima o nepotkupljivoj kritičkoj svijesti i samosvijesti srpskog naroda.
V.N: „Jezik je hranitelj naroda dokle god živi jezik, dokle ga negujemo i poštujemo, njim govorimo i pišemo, pročišćavamo ga, umnožavamo i ukrašavamo, dotle živi i narod“, ove reči nam je Vuk Stefanović Karadžić ostavio u amanet. Čini se da smo, kao nikad pre, izloženi borbi za odbranu srpskog jezika i ćiriličnog pisma. Da li su načini na koji joj pristupamo adekvatni, vode li krajnjem cilju, kakvu ulogu porodica ima u toj borbi?
G.M: Briga o jeziku je temelj odbrane identiteta jednog naroda. Vuk Karadžić je to odlično znao i zato nam je u teškim vremenima borbe za oslobođenje srpskog naroda i formiranja srpske državnosti u prvoj polovini 19. vijeka, podario jednu od najboljih jezičkih reformi na svijetu. Kasniji hrvatski kleronacionalisti, a za njima u 20. vijeku i novokomponovani kominternovski i postjugoslovenski narodi upravo su poveli najžešću borbu za oblikovanje svog klimavog ili nepostojećeg nacionalnog identiteta kroz otimačinu dijelova srpskog jezika. Zato nije slučajno što se baš tu prelamaju mnogi očigledni primjeri razaranja srpskog jezičkog i kulturnog identiteta. Protiv te grupacije razarača srpskog jezika uglavnom se nije teško boriti, jer su njihovi kriterijumi u lingvističkom smislu u potpunosti nenaučni. Potrebno je u tim polemičkim odgovorima pristupati iz metodološki jasno profilisane perspektive i lako će biti opovrgnuti svi njihovi pseudonačni kriterijumi. Problem predstavljaju dnevnopolitički kriterijumi i interesi, koji ne drže do naučne istine i otvoreno je falsifikuju i zloupotrebljavaju u ime stvaranja novoidentitetskih ciljeva.
Međutim, mnogo je kompleksnija borba protiv lažnih „branilaca“ srpskog jezika i ćiriličnog pisma. Djelovanjem različitih interesnih grupa i nastavničkih sujeta u današnju srbističku oblast ugurao se izvjestan broj moralno nakaznih, iznad svega neukih i nedobronamjernih kadrova, koji rade na uništavanju svog maternjeg srpskog jezika. U toj sveopštoj gunguli, neki od tih „lažnih proroka“, tzv. „branilaca“ srpskog jezika i ćiriličnog pisma, koji su opterećeni nemoralom, neznanjem, a često su i direktni saradnici stranih „službi“, „fondova“, „projekata“, „akademija“, direktno rade na uništavanju srpskog jezika i ćiriličnog pisma, kao i na cijepanju ili potpunom uništavanju srpskih institucija koje bi trebalo da brinu o tom jeziku i kulturi. Kad sve to imamo u vidu, mogu da zaključim da je srpski jezik pored svih nedaća koje su ga snašle u našem vremenu još uvijek u dobrom stanju. Mnogo boljem nego što bi to njegovi javni i tajni neprijatelji željeli. Izvjesno je da ne možemo da vjerujemo tzv. „srpskim intelektualcima“ koji se medijski, a pogotovo na društvenim mrežama, nameću kao „vodeće“ ličnosti našeg smutnog vremena i koji gromoglasno tobože „brane“ srpski jezik i pismo, identitet srpskog naroda, a u neposrednoj praksi, na svojim katedrama i u radu sa studentima, čine sve da ga unište i da to naplate kroz različite sinekure. Međutim, jedno je sigurno, srpski jezik i ćirilično pismo su opstali u brojnim teškim istorijskim vremenima, zahvaljujući svojim izvornim govornicima, svojoj unutrašnjoj i autentičnoj snazi, kao i srpskoj književnosti koja deset vijekova nastaje na tom jeziku. Siguran sam da će, ako preživi svoje današnje „napadače“, „lažne branitelje“ i prodavce „filološke magle“, a svakako vjerujem da hoće, srpski jezik, ćirilično pismo i srpska književnost, opstati i narednih „hiljadu godina“.
V.N: Da li se rad sa mladim ljudima danas razlikuje od onog kakav je bio pre nekoliko decenija? Koje su prednosti, a koje manjkavosti bolonjske koncepcije obrazovanja? Rusija je, na primer, odlučila da se vrati svom sistemu visokog školovanja, da li se na tome radi i u našoj zemlji?
G.M: Gajim veliko poštovanje prema najmlađim generacijama, pogotovo prema onima koji su rođeni u 21. stoljeću. Najveći broj mladih ima izrazito pravedne i poštene poglede na stvarnost, a sa velikom odanošću se odnosi prema prošlosti i identitetu svoga naroda. Mogu reći da je moja generacija iz druge polovine 20. vijeka nesrećna upravo zato što je bila razarana lažnom ideologijom „bratstva i jedinstva“, „samoupravljačkog socijalizma“, kao i nametanja različitih istorijskih „krivica“ srpskom narodu. Sve to je ostavilo trajne i duboke posljedice koje su generisale različite iluzije, komplekse i pogrešne predstave o prošlosti i sadašnjosti srpskog naroda. Mislim prije svega na puzajući autošovinizam i ekstremnu samomržnju, na partokratski pogled na svijet, korupciju i nepotizam, podrzaumijevanu servilnost i sl. Mlade današnje generacije uglavnom ne poznaju taj nakazni teret „jugoslovenstva“ i funkcionišu kao dio jednog prirodnog srpskog svijeta i slobodnog društva bez predrasuda. Njihova suštinska borba mora da se odnosi na to da ne smiju da dozvole da ih u kasnijem životu, „izgubljene“ starije generacije uvuku u svoj kalkulantski svijet i da ih ne utope u moralno beščešće.
Mislim da je „bolonjska“ koncepcija obrazovanja doživjela potpuni slom. „Pacijent“ je preminuo samo što tu vijest još uvijek niko ne želi ili ne smije da objavi. Uostalom, kao što je slom doživjela i čitava neoliberalna kolonijalna koncepcija svijeta, poznata i pod imenom „globalizma“, a bolonjska reforma je bila samo jedan od njenih nakaznih produkata. Većina odgovornih srpskih intelektualaca od samog početka se protivila tako zamišljenoj reformi i sumnjala u njene ishode, ali su političke sile bile snažnije i nametale su tu reformu bez imalo odgovornosti iako je i njima bilo jasno da je to od samog početka propala ideja. Sad možemo jasno da vidimo, poslije petnaestak godina od početka primjene, brojne posljedice tog nasilnog i neutemeljenog reformisanja visokog obrazovanja. Nešto slično je rađeno i na nivou osnovnoškolskog i srednjoškolskog obrazovanja. U oblasti visokog obrazovanja omogućili smo formiranje prevelikog broja privatnih univerziteta koji rade bez ozbiljnih kriterijuma, a u trci za novcem i studentima srozali smo i državne univerzitete, koji su takođe većinom izgubili ozbiljne kriterijume. Stvorili smo na državnim univerzitetima u posljednjih petnaestak godina toliko „doktora nauka“ u svim oblastima, a posebna priča je oblast filoloških izučavanja, tako da se danas uglavnom sa izrugivanjem govori o samom pojmu „doktorata“. Sa druge strane, postupcima pseudokvantifikacije i pseudonaučnih projekata smo praktično onemogućili sva ozbiljnija istraživanja u oblastima društveno-humanističkih nauka, a mislim da nije mnogo bolje ni u ostalim naučnim poljima, tako da je stanje veoma tužno i posljedice su nepopravljive. To je uslovilo činjenicu da se među mladim „naučnicima“ malo ko bavi ozbiljnim monografskim istraživanjima, već svi jure za sakupljanjem naučnih bodova i objavljivanjem sitnih članaka u časopisima. Lošim zakonskim rješenjima, koja su pravljena sa jasnom političkom namjerom, potpuno je izvrgnuta ruglu ideja „autonomije univerziteta“, tako da na državnim univerzitetima većinom vladaju interesne i politički lojalne grupe (neke prema vlasti, a neke prema opoziciji), koje razaraju univerzitet iznutra različitim koruptivnim radnjama, partokratskim i nepotističkim kadrovskim rješenjima. Kvalitetni studenti koji zaista žele da ozbiljno studiraju to sve prepoznaju, ali mogu samo da očajavaju i bezuspješno se bore, jer su i studentske organizacije uglavnom preplavljene lošim studentima, a duboko su uvezane sa tim upravljačkim interesnim grupama na univerzitetima. Jednom riječju, domanovićevskim jezikom govoreći, nigdje „daška vetra“, a posljedice su dugoročne i gotovo nepopravljive.
Pošto ste pomenuli primjer Rusije, moram naglasiti sljedeće. Imao sam priliku da sarađujem sa više univerziteta u Rusiji i čini mi se da nisu nikad ni prihvatili tu nakaradnu reformu, mada je bilo pokušaja iz redova njihovih „zapadnjaka“ i „liberala“ da je instaliraju u državni sistem obrazovanja i da ga razore iznutra. Zahvaljujući tome što su se oduprli tim pokušajima, mislim da Rusija i dalje ima veoma snažne državne univerzitete koji stvaraju kvalitetne i obrazovane kadrove. Pogotovo su kod njih ostala snažna bazična naučna istraživanja. Što se tiče naših univerziteta, mislim da u njima, zbog prethodno navedenih problema i dugotrajne loše kadrovske politike, nema unutrašnje snage koja bi mogla da pokrene bilo kakve pozitivne obrazovne promjene. Jednostavnije rečeno, potonuli smo ispod površine vode, tako da se gušimo i nezaustavljivo klizimo prema dnu. Mislim da ćemo dugo ostati u tom blatu i da su male šanse da u skorije doba univerzitet i visoko obrazovanje dođu do čistog vazduha.
V.N: Sofokle je napisao da nas „jedna reč oslobađa od težine i bola života: ta reč je ljubav.“ Priredili ste antologije ljubavne lirike XIX i XX veka, da li se među mladim pesnicima naziru oni čiji će stihovi biti deo nekih budućih antologija? Opstaje li ljubav u vremenu kalkulacija, estradizacije i drugih pošasti našeg doba?
G.M: Postoji dosta mladih i veoma talentovanih pjesnika koji stvaraju na srpskom jeziku, ne samo ljubavnu poeziju, nego i sve druge vidove lirskog stvaranja. Zahvaljujući tome, trenutno nastaju i one umjetnički reprezentativne pjesme za koje će biti mjesta u nekim novim antologijama srpske poezije. Svakako će opstati i ljubavna poezija, jer se ljubav nalazi u temeljima postojanja ljudskog bića i predstavlja izraz one altruističke dimenzije čovjekove ličnosti. To je bio neki moj antologičarski cilj kada sam nastojao da predstavim dva vijeka srpske ljubavne lirike u knjizi Još ljubiti mogu (2002) ili ljubavnu liriku romantičarske epohe u knjizi Nikad nije vito tvoje telo (2005). Sve te malograđanske strasti, kojih je bilo i u prošlosti isto onoliko koliko ih ima i u našem vremenu, primitivne kalkulacije i estradizacija, izraz su prolaznosti i površnosti. Ljubav je dubinski glas vječnosti i smisla postojanja, a nalazi se u temelju svekolike umjetnosti.
