Privukla me Duškova izložba a povukla Gradina na Moravici. Sedim oboren letnjim virusom (samo da nije sa Nila) i kopam po internetu… Između ostalog, radoznalima da nešto više saznaju prenosim i ovo, a slike se odnose na crkvicu Svetog Ilije na vrhu Gradine na Moravici.
„Prilikom podele države između kraljeva Dragutina i Milutina, oblast se nalazila u okvirima Dragutinove Srbije. Kasnije, oblast je u vlasti Vojislava Vojinovića, pa njegovog sinovca Nikole Altomanovića, sve do poznatih događaja, kada prelazi u ruke kneza Lazara, a potom i despota Stefana. Izneta u objavljenim radovima, pretpostavka, da je lokalitet stradao 1373. godine u ratu kneza Lazara i Nikole Altomanovića, zasniva se na stradanju lokaliteta u velikom požaru i prisustvu materijala iz 14. stoleća na podu Kule 1.
Uprkos nepostojanju dovoljnog broja istorijskih izvora, utvrđenje je bilo sedište župe Moravica, što implicira više činjenica. Izuzetan strateški položaj ukazuje na važnost grada. Svojom markantnom pozicijom potpuno je kontrolisao dolinu Moravice i puta koji je ispod nje.
Pokretan arheološki materijal ukazuje na korišćenje utvrđenja u vreme uspostavljanja župa kao teritorijalno – upravnih centara, a kao jedini lokalitet sa dominantnom pozicijom i tragovima ranosrednjovekovne epohe klasifikuju ga kao župski centar.
U turističkom smislu lokalitet je izuzetno atraktivan sa velikim potencijalom za turističku ponudu. Utvrda je situirana u blizini magistralnog puta Arilje – Ivanjica, sa koga se odlično uočava, koja uz postojanje struje na lokalitetu omogućava lake građevinske intervencije.
Istaknuta kulturna i istorijska važnost, uz Sv. Ahilija u Arilju mu daje ulogu najvažnijeg kulturno-istoijskog spomenika. Istorijski strateški značaj pojačava postojanje šanca podno utvrđenja iz vremena boja na Trešnjevici 1806. godine. I kultnost lokaliteta je neosporna postojanjem crkve Sv. Ilije u okvirima utvrđenja.
Gradinu, kao izuzetnu kulturno-istorijsku celinu pojačava postojanje manastira Klisura u podnožju grada, koji se prvi put pominje u prvoj polovini 16. veka.
Kolika je važnost ove lokacije, pokazuje i činjenica da je oblast bila granična linija Smederevskog i Bosanskog sandžaka. Nepomerljivost ove granice potvrđuje i granični kamen na maličkom groblju, koji je obeležavao granicu između Turske i Srbije.
Na kraju, prirodne datosti i izuzetan pogled čine Gradinu vidikovcem koji nikoga ne ostavlja ravnodušnim.“
Izvor o istorijatu Gradine: Istorijski institut Beograd (Dr Srđan Rudić i Dr Dejan Bulić) Foto: M.P.
Milan Pajević: Gradina
