Porodični i drugi demoni
(izveštaj selektora i najava predstava za predstojeći festival)
Komentar bloga: Novi – stari koncept jednog od najznačajnijih domaćih pozorišnih festivala, da budu selektovane predstave bazirane isključivo na domaćem tekstu ove godine je rezultirao ekspanzijom brojem predstava (64 predstave zasnovane na delima domaćih autora, od toga čak 37 praizvedbi). Ove godine znatno više (ukupno 15) predstava (9 u glavnom programu, 5 u selekciji Krugovi i 1 u čast nagrađenih). Selektoru svakako nije bilo lako da odabere najbolje, ali je moje mišljenje da je uspeo da pozove svakako najreprezentativnije produkcije iz ove i prethodne godine bazirane na domaćim tekstovima. U pitanju su predstave eminentnijih savremenih dramskih pisaca (Dušan Kovačević, Milena Marković, Stojan Srdić, Vuk Bošković, Milivoje Mlađenović) i velikih prethodnika: Branislav Nušić, Bora Stanković, Ivo Andrić i Danilo Kiš; ali i najznačajnijih reditelja današnjice: Kokana Mladenovića, Igora Vuka Torbice, Dina Mustafića, Milana Neškovića (dve predstave), Dušana Kovačevića, Ive Milošević, Ane Đorđević i Snežane Trišić. Od devet predstava u takmičarskom programu, osam su iz Srbije: (čak) pet iz Beograda i po jedna iz Sombora, Novog Sada, Vranja i Kranja (Slovenija). Iako se u velikoj meri mogu složiti i time podržati ovogodišnju selekciju, ostaje možda žal što u selekciji nema nijedne predstave reditelja koji je prošle godine dobio nagradu za režiju, Andraša Urbana (a imao je tri predstave), kao i izostanak Novosadskog pozorišta Ujvideki Sinaz (takođe tri predstave u konkurenciji). Iz selekcije Krugovi posebno raduju gostovanja iz Zageba i Temišvara. A gledaćemo i gostovanja iz Sarajeva i Banjaluke. Sterijin festival se polako vraća korenima i nadamo se da će povratiti epitet najzačajnijeg domaćeg festivala!
Reč selektora:
Kada smo pre deset godina, nakon širokih konsultacija sa stručnom pozorišnom javnošću, odlučili da promenimo koncepciju Sterijinog pozorja i transformišemo ga iz festivala domaćeg autora u nacionalni teatarski festival, namera nam je bila da omogućimo svim dramskim umetnicima iz Srbije da se, bez bilo kakvog ograničenja, takmiče za prestižne Sterijine nagrade i, istovremeno, da povećamo konkurenciju, odnosno broj predstava koje imaju mogućnost da se pojave na Pozorju. Prethodni period pokazao je da je primarni cilj ispunjen ali, istovremeno, izgubljeni su identitet i osobenost po kojima je Sterijino pozorje bilo prepoznatljivo u regionu, pa i šire. Iako su afirmacija i promocija, prvenstveno savremene srpske dramske književnosti, ali i domaće klasike, ostali primarni gotovo u svim delatnostima i aktivnostima naše institucije, od pokretanja Konkursa za najbolji domaći dramski tekst, realizacije koprodukcija zasnovanih na pobedničkim tekstovima Konkursa sa pozorištima iz zemlje i okruženja, do konstantnog objavljivanja ostvarenja naših autora u časopisu „Scena“ na srpskom i engleskom jeziku, ipak je sve snažnija kritika postojećeg koncepta festivala uticala na odluku da početkom 2016. godine započnemo nove konsultacije u vezi sa budućnošću Pozorja. Na ovo je u značajnoj meri delovala i činjenica da su poslednjih nekoliko godina u Srbiji osnovana bar tri-četiri festivala sličnih programskih usmerenja, te smo se našli u situaciji da svi podsećamo jedni na druge, a da Sterijino pozorje najmanje liči na samo sebe. Po okončanju 61. festivala, odlučili smo da se vratimo izvornim principima na kojima su utemeljeni institucija i festival – domaćem autoru, u najširem smislu te reči. Pravi efekti ovakvog opredeljenja biće vidljivi u narednim godinama, ali sudeći po sezoni 2016/17. naš potez bio je racionalan i u korist srpskog dramskog pisma. Naime, od 15. marta prošle, do 15. marta ove godine odgledao sam 64 predstave zasnovane na delima domaćih autora, od čega 57 u Srbiji, pri čemu je od toga čak 37 praizvedbi. Srpski autori igrani su i u Mađarskoj, Rumuniji, Sloveniji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. Ove cifre govore u prilog tezi da su teatri ponovo uveli staru, proverenu i razumnu praksu da na repertoarima u većoj meri budu zastupljeni komadi naših savremenih autora, na šta je sasvim izvesno i Pozorje imalo, bar posredan, uticaj. Kada je reč o uopštenoj slici repertoara srpskih pozorišta, s naročitim akcentom na uprizorenja domaćih dramskih tekstova, dominantnim tematskim preokupacijama, žanrovskim određenjima, književno-dramaturškim postupcima, rediteljskim poetikama i umetničko-estetskim dometima, termin koji najpreciznije definiše trenutnu situaciju jeste – raznolikost. Stoga ne treba nikoga da iznenadi da će takva odrednica sasvim legitimno moći da se iskoristi i pri opisivanju 62. Sterijinog pozorja. Jednostavno, ne postoji ni na stilskom, ni na idejno-tematskom, niti na poetičkom nivou preovlađujuća linija za koju bismo mogli, bez ikakvih nedoumica, da kažemo da je obeležila ovu pozorišnu sezonu. Ovo nije kvalitativna ocena već jednostavna činjenica. Srpski dramski pisci u prethodno pomenutim praizvedbama, u najvećoj meri ne koketiraju sa neposrednom stvarnošću i ne pokušavaju po svaku cenu da pišu komade žestokog društvenog angažmana, već nastoje, a na sreću, u značajnom broju slučajeva i uspevaju, da iskustva jedne zajednice u dugom periodu tranzicije, sa najrazličitijim egzistencijalnim fenomenima, uzdignu do kategorija univerzalnosti. Konstatovana heterogenost, odnosno raznovrsnost, ponajviše se ogleda u neposrednoj inscenaciji tj. realizovanim rediteljskim eksplikacijama i njihovom tumačenju savremenih autora i domaćih klasika. Ipak, utisak je da inventivnost i maštovitost reditelja, bar u tridesetak predstava, nisu „ugrozili“ autora, da nije bilo ne uvek dobrodošle „kreativne nadgradnje pisca“, što je rezultovalo stilskom koherentnošću predstava i, svakako, umetnički relevantnijim ostvarenjima. Respektabilna zastupljenost mlađe generacije reditelja obećavajuća je i za svaku pohvalu. Od predstava koje, svaka na svoj način, prezentuju nespecifičan dramaturški postupak, stilsko-žanrovske iskorake, nekonvencionalna rediteljska rešenja ili upečatljiva glumačka ostvarenja.
Ožalošćena porodica, Branislav Nušić, režija Igor Vuk Torbica, Prešernovo gledališče Kranj i Slovensko ljudsko gledališče Celje, Slovenija
Uz nesumnjivo važnu ulogu Katarine Pejović kao dramaturga predstave, Igor Vuk Torbica ponudio je jedan od mogućih ključeva tumačenja naše dramske klasike u kontekstu savremenog društveno-istorijsko-pozorišnog trenutka. Osavremenjujući Nušićeve likove i njihove međusobne kompleksne odnose, reditelj ni jednog trenutka ne preteruje i vešto izbegava zamke nasilnog učitavanja današnjeg mentalitetsko-moralnog sklopa u dramaturško-narativnu kompoziciju komada, već iz jasno definisanih karaktera i situacija izvlači zajedničke imenitelje s aktuelnom svakodnevicom i prepoznatljivim stereotipima, ostajući na taj način u suštinskoj povezanosti sa nušićevski britkim humorom i tematsko-idejnom komponentom teksta. Sjajno rešenje scenskog prostora u kome centralno mesto zauzima ogroman frižider, koji simbolizuje potrošačko odnosno konzumersko, beskrupulozno društvo, te odličan i više nego ubedljiv glumački ansambl, samo su neki od elemenata koji doprinose visokim umetničkim dometima slovenačke predstave.
Ruža, uvela, Bora Stanković/Jelena Mijović, režija Milan Nešković, Pozorište Bora Stanković Vranje
Na osnovu nekoliko književnih dela Bore Stankovića, Jelena Mijović otelotvoruje uzbudljiv, melodramski komad, upečatljive „južnjačke“ atmosfere, u čijem središtu su sudbine marginalaca, nespremnih na životne izazove, neminovnost napuštanja sigurnosti roditeljskog doma i zavičaja, infantilna romantično-ljubavna iskušenja. Ne bežeći od duha jednog davno nestalog vremena, Milan Nešković filigranski tačno gradi ostvarenje savremenog pozorišnog jezika, uz duhovita samoironijska i autopoetička poigravanja, izvlačeći maksimum iz kreativnih potencijala glumaca vranjskog pozorišta. Scenografija, koju takođe potpisuje Nešković, pored toga što obezbeđuje efektan i funkcionalan prostor igre, od naročitog je značaja i za dramaturško-rediteljski aspekt predstave.
Na Drini ćuprija, po motivima dela Ive Andrića, adaptacija i režija Kokan Mladenović, Srpsko narodno pozorište Novi Sad
Očekivana skepsa da je uopšte moguće jedan od najznačajnijih romana u istoriji srpske književnosti, monumentalnu, višeznačnu, višedimenzionalnu, gotovo epsku priču o tragičnom usudu nebrojenih generacija na istorijskoj vetrometini Balkana, Andrićevu Na Drini ćuprija transponovati na scenu i prilagoditi svedenim teatarskim uslovnostima, suvereno je razvejana raskošnom predstavom Srpskog narodnog pozorišta. Kokan Mladenović je sa celokupnim autorskim timom (dramaturg Svetislav Jovanov, koreografkinja Andreja Kulešević, kompozitorka Irena Popović, scenografkinja Marija Kalabić, kostimografkinja Tatjana Radišić) i moćnim glumačkim ansamblom uspeo da prevaziđe doslovno i nemoguće preslikavanje celokupnog sižea Andrićevog romana na scenu. Zadržavajući most, simbol života, trajanja, smisla, kao centralni „lik“, smeštajući oko njega i na njega nekolicinu sudbina i uvodeći kategoriju neumitnog proticanja vremena kao jednog od najbitnijih „aktera“, Mladenović je u velikoj meri sputao svoju, ponekad „neukrotivu“, rediteljsku maštu i na sceni oživeo u svakom smislu veliku i značajnu predstavu.
Elektra, Danilo Kiš, režija Iva Milošević, Narodno pozorište Beograd
Antologijsku dramu Danila Kiša, po Euripidovom komadu, Iva Milošević postavila je u klasičnijem scenskom obliku, bez grubih paralela sa savremenošću i nepotrebnih aluzija na fenomene današnjeg društva. Univerzalna priča o odnosu zločinca i žrtve, relativnosti apsolutnih sudova o etičkom kodeksu i pravu na osvetu, podsetila je na to da je pozorište od antičkih vremena umetnost zasnovana, pre svega, na literarno relevantnom tekstualnom predlošku, i da najčešće dosledno protumačen na sceni postiže značajne estetske efekte. Sve je u predstavi Narodnog pozorišta pažljivo promišljeno i odmereno, od scenskog govora za koji je bila zadužena Ljiljana Mrkić Popović, preko svedene i opčinjavajuće muzike Vladimira Pejkovića, inteligentno osmišljenog Hora, scenografije Gorčina Stojanovića, do briljantnih uloga, pre svih Nade Šargin kao Elektre i Dušanke Stojanović Glid kao Klitemnestre, pogotovo u njihovom sučeljavanju koje verovatno predstavlja najblistaviju glumačku scenu celokupne sezone.
Hipnoza jedne ljubavi, tekst i režija Dušan Kovačević, Zvezdara teatar Beograd
Najnovijim komadom Dušan Kovačević ponovo zalazi u predele fantazmagorične, bajkovite melodrame, čiji se humor ponekad spušta u domen jednostavne ljudske prirode i prostodušnosti, a neretko se uzdiže na ravan oštre satire. U tim žanrovskim okvirima i tematskim obrascima u čijem središtu se nalazi pomalo ili nešto više disfunkcionalna porodica, on se kao autor nalazi na dobro poznatoj teritoriji, čime su zadovoljeni preduslovi za komunikativnu, pitku, smešno-tužnu, grotesknu i nadasve uspešnu predstavu. Gorko suočavanje sa činjenicom o nesmanjenom odlasku mladih, obrazovanih ljudi iz naše zemlje, njihovom trajnom napuštanju jedne duhovno i materijalno osakaćene zajednice, Kovačević boji tonovima specifične duhovitosti i metaforike, što Hipnozu jedne ljubavi čini društveno angažovanom dramom zavidnih umetničkih dometa.
Moje dete, Stojan Srdić, adaptacija i režija Ana Đorđević, Beogradsko dramsko pozorište
Dokaz da je moguće napisati izrazito aktuelan tekst, bez dnevnopolitičkih banalnosti, više je nego prepoznatljiv u drami Stojana Srdića. Baveći se temom marginalizovane etničke skupine – Romima, Srdić progovara o složenim društvenosocijalnim problemima, ali i intimnoj strani života ovih ljudi. Neprilagođenost sredini, neprihvatanje i netolerancija šire zajednice, incest, suočavanje sa tvrdokornim i surovim svetom birokratije, urušavanje porodice, sve je to u dramaturškom smislu vrlo dobro ukomponovano u ovom potresnom komadu. Ana Đorđević ga oživljava na sceni sa primetnom dozom stilizacije, uz obilato korišćenje scenskih simbola i gotovo sirovom, ogoljenom pozorišnom estetikom, što je doprinelo naglašavanju univerzalnih poruka, duboke lične drame devojčice Ranke i njenih roditelja Mirke i Borkana, i sagledavanju apsurda sveta u kojem egzistiramo. Odlična Jovana Gavrilović, i ništa manje dobri Ivana Nikolić i Andrej Šepetkovski, doprineli su da Moje dete bude jedan od vrhunaca pozorišne sezone u Srbiji.
Novo doba, Vuk Bošković, koncept i režija Dino Mustafić, Bitef teatar Beograd i ArtHub Sarajevo, Srbija–BiH
Još jedna drama duboko uronjena u našu svakodnevicu, depresivni ambijent tranzicije, atmosferu surove i dehumanizovane privatizacije, beskrupuloznih tajkuna, postratnih trauma i nesnalaženja pojedinaca u svetu urušenih ideala i temeljnih vrednosti zajednice. Vuk Bošković, inspirisan knjigom eseja-priča Viktora Ivančića Radnici i seljaci, piše tekst fragmentarne strukture sa dva paralelna tematska toka. Društvo političkih i marketinških manipulacija, lažnih emocija, destruktivne ostrašćenosti i neumoljive besperspektivnosti, naglašeno je i u scenskoj realizaciji Dina Mustafića. Potpuno se oslanjajući na idejno-motivski nivo Boškovićevog teksta i snagu i uverljivost glumačke ekspresivnosti svih aktera, čiji su likovi izgrađeni između psihološkog realizma i blage ironijske distance, Mustafić realizuje uzbudljivu i istinski opominjuću predstavu o apsurdima i banalnostima savremene civilizacije.
Deca radosti, Milena Marković, režija Snežana Trišić, Atelje 212 Beograd
Novi tekst Milene Marković, nakon Zmajeubica, predstavlja povratak na poetički i žanrovski teren na kojem se ona očigledno najbolje oseća. Komad donosi priču o posleratnim generacijama roditelja i dece, čiji životi i tragične sudbine ne mogu da se odvoje od usuda jedne zemlje koje više nema. Reč je o, uslovno govoreći, drami-epopeji, hronici vremena i turbulentne istorije, čije posledice su prisutne i danas, nesumnjivo i bespovratno oblikujući našu budućnost. Ali, kako je to najčešće slučaj sa dramama Milene Marković, njen poseban pesnički senzibilitet uspešno je ugrađen u dramaturško tkivo Dece radosti, tako da se unutar precizno definisanog prostornovremenskog rama, odvija intimna drama cele izgubljene generacije buntovnika-gubitnika, materijalizovanih kroz lik Pesnika, njegov proces inicijacije, sukob sa tradicionalnim pogledima na svet, odrastanje, zaludni beg od stvarnosti u sfere umetnosti i muzike i neizbežni kraj. Snežana Trišić dosledno prenosi tekst na scenu, uz možda i nešto veću dozu strahopoštovanja nego što je to neophodno, ali svakako donoseći vrlo važnu i relevantnu predstavu za naš teatarski trenutak.
Maestro, Milivoje Mlađenović, režija Milan Nešković, Narodno pozorište Sombor
Neobično uzbudljiv, kreativan, avanturistički i bogat život slavnog somborskog slikara Milana Konjovića, inspirisao je Milivoja Mlađenovića da napiše komad o svom sugrađaninu. Međutim, ne radi se o biografskoj, niti istorijskoj drami, nego o svojevrsnoj fantazmagoriji unutar koje se delovi života i stvaralaštva Konjovića prepliću sa fikcijom i oniričkim elementima, pretvarajući je tako u delo koje problematizuje odnos umetnika prema vremenu i okolnostima u kojima obitava, sukob sa neposrednim okruženjem i provincijskim duhom, spremnost na bolne kompromise. Prepoznatljivim manirom maštovite teatralizacije, reditelj Milan Nešković još jednom je pokazao inventivnost, gotovo nesputanu kreativnu drskost u postavljanju ovog teksta na scenu somborskog pozorišta. U tome je imao dragocenu i neophodnu podršku, već poslovično, odličnog ansambla ove kuće.
Netakmičarska međunarodna selekcija Krugovi
Tri zime, Tena Štivičić, režija Ivica Buljan, Hrvatsko narodno kazalište Zagreb, Hrvatska
Jedna od najznačajnijih dramskih spisateljica sa ovih prostora Tena Štivičić u svom najnovijem komadu bavi se sudbinom četiri generacije žena iz jedne porodice kroz tri istorijske epohe. Polazeći od iskustva predaka, odnosno životnog puta njene prabake, bogateći je fikcijom, autorka gradi dramu-hroniku porodice čija priča počinje u prvoj polovini 20. veka, a završava se u godini ulaska Hrvatske u Evropsku uniju. Duhovita, emotivna, potresna drama uprizorena je na sceni Hrvatskog narodnog kazališta kao velika ansambl predstava, raskošne scenografije (Aleksandar Denić) i osebujne režije Ivice Buljana.
Izvorni tekst Mate Matišića o poratnim traumama i besmislu sukoba na prostorima bivše Jugoslavije, patnji malog čoveka i nezalečenim ranama uzrokovanim krvavim bezumljem, u Narodnom pozorištu Republike Srpske adaptiran je i prilagođen tek nešto izmenjenom prostornom kontekstu, ali identičnom mentalnom sklopu, istovetnim karakterima i etičkim principima, po kojima teško možemo razlikovati narode u nekada zajedničkoj državi. Crnohumornu komediju, tešku porodičnu dramu, ali i komad apsurda, reditelj Marko Misirača scenski postavlja u tradicionalnijoj pozorišnoj formi, temeljeći svoj postupak na kvalitetima teksta i vrlo dobrim banjalučkim glumcima.
Kako je danas moguće u jednoj predstavi tretirati fenomen vlasti, pogotovo u zemlji koja se zove Bosna i Hercegovina? Odgovor Aleša Kurta koji je adaptirao i režirao dramu bosanskohercegovačkog autora Derviša Sušića jeste da je to adekvatno kroz montipajtonovski ili alanfordovski manir. Izvodeći na scenu karikaturalne likove, i žestokom satirom ismevajući se svakom obliku vlasti, ma ko da je personifikuje, Aleš Kurt tvori urnebesno duhovitu, ali i predstavu koja ostavlja gorak ukus u ustima. Najbolji opis daje sam reditelj: „Veselo i krvoločno pričamo priču o tome kako onda kad se životinje ponašaju kao ljudi to nazivamo basnom, a kad se ljudi ponašaju kao životinje – Bosnom.“
Za šta biste dali svoj život?, autorski projekat Harisa Pašovića i ansambla predstave, East West Center Sarajevo, Novosadsko pozorište/Újvidéki Színház, Pozorište Promena Novi Sad, Bosansko narodno pozorište Zenica, Srbija–BiH
Ova predstava nastala je sasvim spontano, nakon zadatka koji su dobili studenti glume na novosadskoj Akademiji umetnosti, kada su radili pozorišne portrete ljudi koji su dali svoj život za ideje. Nepretencioznost celokupnog projekta, angažman mladih, ideologijom i politikom neopterećenih, generacijski bliskih osoba iz dve sredine, Srbije i Bosne i Hercegovine, dakle država čije dvodecenijske odnose uglavnom obeležavaju šumovi u komunikaciji kao neposredna posledica ratnih dešavanja devedesetih godina 20. veka, izrodili su se u zanimljivo istraživanje pozorišne estetike i modela scenskog izraza. Preispitivanjem primera iz istorije, akteri pokušavaju da odgovore na pitanje postoje li danas plemenite ideje i ideali vredni samožrtvovanja. Pored umetničkih razloga, ostvarenje je značajno i u društvenom i fenomenološkom smislu.
Horti, autorski projekat Arpada Šilinga, Mađarsko državno pozorište Csiky Gergely Temišvar, Pozorište klasike Ioan Slavici Arad, Rumunija, Narodno pozorište Sombor
Stari poznanik Sterijinog pozorja, jedan od najznačajnijih evropskih pozorišnih stvaralaca Arpad Šiling započeo je novi autorski projekat Horti, kao regionalnu koprodukciju. Tema o problemu nacizma u Drugom svetskom ratu koja je i danas za mađarsko društvo više nego provokativna, u tumačenju Arpada Šilinga izvesno će ponuditi jedinstven pozorišno-estetski događaj.
Predstava u čast nagrađenih
Kako je dobro videti te opet, Olga Dimitrijević (pobednički tekst na Konkursu Sterijinog pozorja za originalni domaći dramski tekst u 2014), režija Aleksandra Milavić Dejvis, Atelje 212 Beograd i Sterijino pozorje Novi Sad
Ovom prilikom zaslužuju da se pomenu Gogoland, Janoš Herceg, režija Andraš Urban, NP Sombor; Pod žrvnjem, Dragoslav Nenadić, režija Egon Savin, Jugoslovensko dramsko pozorište Beograd; Off, autorski projekat Zoltana Puškaša, Fama o biciklistima, Svetislav Basara, adaptacija i režija Robert Lenard, Crni, Robert Lenard, režija Žanko Tomić (sve tri su predstave Novosadskog pozorišta); Vrla nova 2061, autorski projekat Milene Depolo i Bobana Skerlića, NP Subotica; Klub ljubitelja Smene 8, Saša Radonjić, režija Filip Markovinović, Šabačko pozorište; Kir Janja, J. S. Popović, režija Dragana Varagić, Knjaževskosrpski teatar Kragujevac; Bunar, Radmila Smiljanić, režija Darko Cvijetić, Prijedorsko pozorište; Tramvaj zvani samoća, Mina Ćirić, Maša Radić, Neda Gojković, Galina Maksimović, režija Stevan Bodroža, UK „Vuk Karadžić” Beograd; Nevidljivi ljudi, Jelena Kajgo, režija Nemanja Ranković, NP Užice; Tri lica samoće, Željko Jovanović, režija Filip Markovinović, Srpsko narodno pozorište Novi Sad i Bitef teatar Beograd. Upečatljiv primer da i dalje postoje veliki entuzijasti, pokazuju Filip Gajić koji je pokrenuo novu scenu na Dorćolu „Kosmodrom“ gde se izvodi vrlo zanimljiva predstava Sestre braće Baruh i neumorni Batrić Žarković i njegovo pozorište „Slavija“. (Miroslav Radonjić)
