Proces modernizacije zahvatio je neumitno i naše selo, a samim tim počeo se menjati i način života u svim oblastima vezanim za seosku privredu i patrijahalni način življenja. Mnogobrojni starinski predmeti materijalne kulture zamenjuju se novim, savremenijim, a sa njima se postepeno gube i njihovi nazivi. Jedan od domena u kojem su se desile krupne promene odnosi se i na izradu i korišćenje starih drvenih seoskih kola.
Kao opšti naziv upotrebljava se jedino naziv kola. Svi ostali, specifični nazivi nastali su prema nameni, prema izgledu ili prema nazivima pojedinih regija. Prema nameni razlikuju se radna, svečana i ostala kola. Svečana kola imaju dva ili četiri točka, pa tako postoje karuce, fijaker i batar, dvokolica, čeze, čezije.
Susret raznih naroda i kultura na teritoriji Vojvodine ostavio je traga u kolarskom zanatu. Postoji mnogo naziva za kola koji nisu domaćeg, slovenskog porekla. Tako su, na primer, nazivi kao seljačka kola, zaprežna kola i sl. domaćeg porekla, dok su, na primer, špediter, federvagn, lastvagn, fijaker, karuce i sl. označene isključivo nazivima stranog porekla.
Kolarski zanat – zanimanje koje polako izumire
Obrada i primena drveta poznata je još od najstarijih vremena. Kasnije, kroz istoriju, došlo je do stvaranja više zanimanja vezanih za preradu drveta. Ovo je uslovilo i užu specijalizaciju, te je stvoreno posebno zanimanje, kolarski zanat.
Prema podacima Istorijskog arhiva u Pančevu (Informator br.14/1978, str.99), 1846. godine u Pančevu je bilo 14 majstora, 15 kalfi i 20 šegrta kolarskog zanata. Narednih godina taj je broj polako opadao. Znači, kolarski zanat je još jedan, u nizu drugih starih zanata, koji polako nestaje.
Izgled kolarske radionice
Kolarska radionica je, po pravilu, bila kvadratnog ili pravougaonog oblika sa približnim odnosom stranica, najčešće visine tavanice oko 3 metra. Prostorija je krečena barem jednom godišnje i to, najčešće, pred neki značajniji crkveni praznik. Pod radionice je bio od sabijene zemlje.
Ulaz u radionicu postavljen je sa strane, kako bi se mogli duži komadi (delovi za lotre) lakše unositi i iznositi iz radionice. Naspram ulaza nalazila se trinjara (furuna) kojom se u zimskom periodu grejala radionica. Kazan u trinjari se koristio za sabijanje iverja i trinja nastalog sečenjem materijala. Uglavnom se ispod prozora nalazila kolarska tezga. Na zidu između dva prozora ili između prozora i vrata visio je cajgram, otvorena kutija u kojoj je bio smešten deo kolarskog alata. Na zidu sz najčešće bila pribijena dva paralelna klina na koja su se postavljali svrdlovi za bušenje rupa u trupini (glavini) točka. Takođe su se na zidu nalazile i okačene ručne testere za podužno sečenje trupaca.
U kolarskog radionici su se nalazile makljice, najčešće koririšćen alat u kolarksom zanatu. Obično je bilo više makljica različitih širina, u zavisnosti od namene. Sa strane tezge nalazila bi se pregrada za postavljanje bradve (specijalna kratka sekira) koja se upotrebljavala za tesanje. Na zidu je bila pričvršćena daska sa većim brojem eksera na koje je kolar ostavljao šablone za izradu delova kola, taljige itd. Obavezni deo kolarske radionice bili su i jedan do dva panja na kojima su se cepala drva ili vršila grublja obrada manjih delova kola.
U jednom od uglova radionice nalazile su se velike burgije sa rukohvatom, uljare, koje su služile za bušenje rupa za tulac (klizni ležaj) na trupini točka. Pored zida, sa suprotne strane tezge, nalazio se rokštok, sprava robusna, najčešće od hrastovine, na kojoj su se sastavljali točkovi. U središnjem delu rokštoka, koji je otvoren, nalazio se baros od 5 kilograma, koji je služio za nabijanje spica (paoka)u trupinu. U ovom delu radionice smešten je bio i trajfus (tronožac) koji se koristio za drugu fazu obrade pri montiranju točkova.
Opisani izgled i unutrašnjost radionice približno je isti, sa nekim manjim nijansama, za sve kolarske radionice na području Vojvodine.
Opanak
Literatura: Veselin Lazić, “Bagrem beli”, Novi Sad: Pčesa, 2006.
